KORUMA TEDBİRLERİ

KORUMA TEDBİRLERİ

 

Koruma tedbirleri, kişi hakkında hüküm verilmeden önce temel haklarından birinin veya birkaçının sınırlandırılmasını sağlayan tedbirlerdir.

• Koruma tedbiri temel hakka müdahale olduğu için kanun ile düzenlenmiş olması şarttır.
• Geçicidir.
• Amacı ya delil elde etmek ya da mevcut delili korumaktır.

Koruma tedbirine başvurabilmek için aranan şartlar:

1. Başvurulması zorunlu olmalıdır.
2. Kişinin suçu işlediği konusunda belli derecede şüphe bulunmalıdır.
3. Başvurulan tedbir ile muhtemel ceza arasında orantı olmalıdır.

1.Yakalama

Yakalama, kişinin denetim ve gözetim altına alınmasıdır. Yakalama işlemi bir tutanağa bağlanır.

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 90. maddesine göre, “Aşağıda belirtilen hâllerde, herkes tarafından geçici olarak yakalama yapılabilir:

1. a) Kişiye suçu işlerken rastlanması.
2. b) Suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kişinin kaçması olasılığının bulunması veya hemen kimliğini belirleme olanağının bulunmaması.”

Bu maddede sayılan hallerde yakalama yapacak kişinin resmi sıfata sahip olması şartı aranmaz.

Kolluk görevlilerinin ek yakalama yetkisinin şartları:

1. Tutuklama kararı veya yakalama emri verilmesini gerektiren bir hal olmalı
2. Gecikmesinde sakınca bulunan bir hal bulunmalı
3. Cumhuriyet savcısına veya amirlerine derhal başvurma imkânı bulunmamalı

Bu durumda kolluğun yakalama yapabilmesi için suçüstü olması gerekmez. Kolluk, bu yetkisini kullanırken kişi ve araçları durdurarak kimlik ve bilgi sorabilir.

Kolluk, yakalandığı sırada kaçmasını, kendisine veya başkalarına zarar vermesini önleyecek tedbirleri aldıktan sonra, yakalanan kişiye kanunî haklarını derhal bildirir. (CMK m.90/4) Söz konusu tedbirlere kaba üst araması yapmak ve kelepçe takmak örnek verilebilir. Fakat bunlar, ancak yakalanın direnmesi halinde mümkündür. Yakalanan kişiye yasal haklarının bildirilmemesi yakalama tedbirinin hukuka aykırı hale gelmesine sebep olur.

CMK m.98’e göre: “Soruşturma evresinde çağrı üzerine gelmeyen veya çağrı yapılamayan şüpheli hakkında, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi tarafından yakalama emri düzenlenebilir. Ayrıca, tutuklama isteminin reddi kararına itiraz halinde, itiraz mercii tarafından da yakalama emri düzenlenebilir.

Kovuşturma evresinde kaçak sanık hakkında yakalama emri re’sen veya Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hâkim veya mahkeme tarafından düzenlenir.”

Yakalamada kişinin mahkemeye götürülmesi gereken süre önem arz eder. Yakalama emri üzerine yakalanan kişi, en geç 24 saat içinde yetkili hâkim veya mahkeme önüne çıkarılmalıdır. Eğer çıkarılamıyorsa, sesli ve görüntülü iletişim sistemi kullanılarak kişinin sorgusu yapılır veya ifadesi alınır. Bu sürelere uyulmaması, kişinin özgürlüğünün haksız bir şekilde kısıtlanması olarak değerlendirilir.

2.Gözaltı

Resmi sıfatı bulunmayan kişiler tarafından yakalanıp kolluğa teslim edilen veya kolluğun bizzat yakaladığı kişi hakkında kolluk, Cumhuriyet savcısına derhal bilgi vermelidir ve onun emirlerine göre işlem yapmalıdır. C. savcısı bu kişi hakkında ya serbest bırakılmasına ya da gözaltına alınmasına karar verir.

Gözaltına alma tedbirinin hukuka uygun olması için, bu tedbirin soruşturma için zorunlu olması ve kişinin suçu işlediğine dair somut deliller olması gerekir. (CMK m.91/2) Buna göre gözaltı, yakalamadan sonra savcının yazılı emriyle alınan koruma tedbiridir.

Gözaltında yapılan işlemlerden bazıları: İfade alma, teşhis, yer gösterme, kimlik tespiti, parmak izi alınması, muayene etme. Gözaltı süresi, adli makamların bu işlemleri yapabilmesi için öngörülmüştür. Bu süre, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren yirmi dört saati geçemez. Zorunlu süre de on iki saatten fazla olamaz. (CMK m.91/1)

Gözaltına alınan kişi, işlemler tamamlandıktan sonra ya serbest bırakılır ya da bırakılmazsa gözaltı süresi dolmadan sulh ceza hâkimi önüne çıkarılıp sorguya çekilmesi gerekir. Bu sorguda zorunlu müdafilik söz konusudur. Müdafi olmadan yapılan sorgu hukuka aykırı hale gelir. Kişi, gözaltı süresi dolmadan hâkim önüne çıkarılmazsa her türlü maddi ve manevi zararını devletten talep edebilir.

Kişinin serbest bırakıldıktan sonra tekrar yakalanması ve gözaltına alınabilmesi için:

• Yeni ve yeterli delil elde edilmeli ve
• savcısı kararı bulunmalı

3.Tutuklama

Tutuklama, suçlu olduğu konusunda henüz kesin hüküm olmayan fakat kuvvetli suç şüphesi bulunan kişinin özgürlüğünün hâkim kararı ile sınırlandırılmasıdır.

Detaylı olarak başka bir yayında açıklanacaktır.

 

4.Arama

Arama, şüpheliyi/sanığı veya bir delil ele geçirmek ya da bir suçun işlenmesini önlemek amacı ile yapılan koruma tedbiridir.

Detaylı olarak başka bir yayında açıklanacaktır.

 

5.Elkoyma

Elkoyma, delil sayılabilecek veya müsadere edilebilecek eşya üzerinden zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılmasıdır. Rıza ile teslime koruma altına alma denirken, rıza ile teslim yoksa elkoyma söz konusu olur. Elkoyma işlemi tutanağa bağlanır.

Elkoyma tedbirine, arama tedbiri ile ulaşılamayacağı bilinen eşyalar için başvurulur. Fakat bu tedbir, kişinin üzerinin veya konutunun aranmasına hukuki dayanak oluşturmaz.

Elkoymanın konusu olabilecekler hususlar:

• İspat aracı olarak yararlı görülen deliller
• Eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluşturacak malvarlığı değerleri

İşlemi gerçekleştirebilecek makamlar:

• savcısının talebi üzerine sulh ceza hâkimi
• Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, c. savcısının yazılı emriyle kolluk görevlileri
• Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, c. savcısına ulaşılamıyorsa kolluk amirinin yazılı emriyle kolluk görevlileri

Hâkim kararı olmadan yapılan elkoyma işleminin, yirmi dört saat içinde hâkim onayına sunulması gerekir. Hâkim, işlemin yapılmasından itibaren kırk sekiz saat içinde kararını açıklamalıdır. Aksi takdirde elkoyma, kendiliğinden kalkar ve hukuka aykırı delil durumu oluşur. (CMK m.127/3)

“Şüpheliye, sanığa veya üçüncü kişilere ait elkonulmuş eşyanın, soruşturma ve kovuşturma bakımından muhafazasına gerek kalmaması veya müsadereye tabi tutulmayacağının anlaşılması halinde, re’sen veya istem üzerine geri verilmesine Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından karar verilir. İstemin reddi kararlarına itiraz edilebilir.” (CMK m. 131)

6.Bilgisayarlarda Arama, Kopyalama ve Elkoyma

Tedbirin uygulanabilmesi için şartlar:

1. Somut delillere dayanan kuvvetli şüphenin varlığı
2. Başka surette delil elde etme imkânının bulunmaması (Delil elde etmek için başka bir yol bulunduğu halde bu tedbire başvurulursa, hukuka aykırı delil söz konusu olur.)

Şartlar sağlandığında;

• Hâkim veya
• Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı

tarafından şüphelinin kullandığı bilgisayar ve bilgisayar programları ile bilgisayar kütüklerinde arama yapılmasına, bilgisayar kayıtlarından kopya çıkarılmasına, bu kayıtların çözülerek metin hâline getirilmesine karar verilir. C. savcısının kararı yirmi dört saat içinde hâkim onayına sunulmalıdır. Hâkim de en geç yirmi dört saate içinde karar vermelidir. Sürelerin geçmesi veya hâkimin onay vermemesi halinde, söz konusu kopyalar ve metinler derhal imha edilir. (CMK m.134)

7.Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Denetlenmesi

Tedbirin koşulları:

1. Suç işlendiğine dair kuvvetli şüphenin varlığı
2. Başka suretle delil elde etme imkânının bulunmaması

Hem kovuşturma hem de soruşturma aşamasında bu tedbire başvurulması mümkündür. Mahkeme, karar verinceye kadar bu tedbiri uygulayabilir.

Bu tedbirin kapsamı, iki kişi arasında gerçekleştirilen görüşmenin üçüncü bir kişi tarafından uygun teknik araçlarla dinlenmesi ve kayda alınmasıdır. Buna göre, konuşmanın taraflarından birisinin bu konuşmayı kaydetmesi bu tedbir kapsamında değildir.

İletişimin denetlenmesi ancak belli suçlar için mümkündür. (CMK m.135/8)

Tedbirin uygulanmasına hâkim veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının karar verir. C. Savcısı kararını derhal hâkime sunar ve hâkim en geç yirmi dört saat içinde karar vermelidir.

Tedbir kararında sadece dinlemeye izin verildiyse, kayıt yapılması hukuka aykırıdır. Bu durumda kayıt, delil olarak kullanılamaz. Bu sebepten kararda neye izin verildiği açıkça belirtilmelidir.

8.Gizli Soruşturmacı Görevlendirme

Suçu ve suçluları ortaya çıkarmak amacıyla gizli soruşturmacı görevlendirilmesi mümkündür. Ancak bu tedbire ancak yasada sayılan suçlar için başvurulabilir. (CMK m.139/7)

Tedbirin koşulları:

1. Suç işlendiğine dair kuvvetli şüphenin varlığı
2. Başka suretle delil elde etme imkânının bulunmaması

Gizli soruşturmacı görevlendirme tedbiri ile teknik araçlarla izleme tedbiri birlikte uygulanabilir. Fakat bunun tedbir kararında açıkça belirtmiş olması gerekir.

Soruşturmacı görevlendirilmesine soruşturma evresinde, C. Savcısının talebi üzerine sulh ceza hâkimi tarafından karar verilir. Savcının gecikmesinde sakınca bulunan hal olmasına dayanarak tedbire karar vermesi mümkün değildir.

Gizli soruşturmacı olarak sadece kamu görevlisi görevlendirilebilir.

 

9.Teknik Araçlarla İzleme

Bu tedbirle şüphelinin/sanığın gerçekleştirdiği tüm faaliyetleri teknik araçlarla izlenir veya ses/görüntü kaydeden aletlerle kaydedilir. En yaygın şekli ortam dinlemesidir.

Tedbirin koşulları:

1. Suç işlendiğine dair kuvvetli şüphenin varlığı
2. Başka suretle delil elde etme imkânının bulunmaması

Kişinin kamuya açık yerlerdeki faaliyetleri ve işyeri izlenebilir, kayıt alınabilir. Bu tedbir, kişinin konutunda uygulanamaz.

“Teknik araçlarla izlemeye hâkim, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilir. Cumhuriyet savcısı tarafından verilen kararlar yirmi dört saat içinde hâkim onayına sunulur. Hâkim kararını en geç yirmi dört saat içinde verir. Sürenin dolması veya hâkim tarafından aksine karar verilmesi hâlinde kayıtlar derhâl imha edilir.” (CMK m.140/2)

İzleme kararı en çok üç hafta için verilebilir. Fakat gereklilik halinde bu süre 1 hafta uzatılabilir.

10.İnternet Ortamında Yapılan Yayınlara Erişimin Engellenmesi

Suçların işlendiği yönünde yeterli şüphe bulunması halinde yayına ulaşımın engellenmesine karar verilebilir. Bu tedbir yasada sayılan suçlar için uygulanabilir. (İnternet Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele K. m.8/1)

Erişimin engellenmesi kararı soruşturma evresinde sulh ceza hâkimi, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde c. savcısı karar verir. Savcının kararı yirmi dört saat içinde hâkim onayına sunulur ve hâkim de yirmi dört saat içinde karar verir. Kovuşturma evresinde ise mahkeme tarafından verilir.

Tedbir kararını Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu yerine getirir. Erişimin engellenmesi kararının gereği, derhal ve en geç kararın bildirilmesi anından itibaren dört saat içinde yerine getirilir.

11.Tanık Koruma Tedbiri-Gizli Tanık

Tanık Koruma Kanunu’na göre, üçüncü kişi tanıklar ve mağdur tanıklar ile bu kişilerin nişanlısı, evlilik bağı kalmasa dahi eşi, kan/kayın hısımlığından üstsoyu-altsoyu ile ikinci derece dâhil kan/kayın hısımları ve evlatlık bağı bulunanlar tanık koruma programından yararlanabilir.

Tedbirin uygulanabileceği suçlar: (Tanık KK. m.3)

1. Türk Ceza Kanunu’nda ve ceza hükmü içeren özel kanunlarda yer alan ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve alt sınırı on yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar
2. Suç işlemek amacıyla kurulan bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen, alt sınırı iki yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar
3. Terör örgütünün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlar